Verkiezingsblog #10: Ondermijning

Ondermijning is een buzzwoord dat niet meer is weg te denken uit het Nederlandse spraakgebruik als het gaat over criminaliteit. Een woord dat aan inflatie onderhevig is en een label dat te pas en te onpas op allerlei problemen en gedragingen wordt geplakt. Bij georganiseerde misdaad wordt het voor de overheid steeds moeilijker om gelijke tred te houden met de ontwikkelingen aan de misdaadzijde. De – veelal druggerelateerde –criminaliteit is inmiddels zo goed en internationaal georganiseerd, en de bedragen die ermee zijn te verdienen zo duizelingwekkend hoog, dat bestrijding soms dweilen met de kraan open lijkt. Maar daarmee is het nog steeds geen ondermijning. Ondermijning gaat over de gevolgen van die georganiseerde misdaad. De aantasting van onze sociale structuren en uiteindelijk de rechtsstaat. Doordat bewoners bang zijn in hun eigen woonomgeving, waar criminelen taken hebben overgenomen die traditioneel tot het domein van de overheid horen en doordat de onderwereld innig vervlochten raakt met de bovenwereld. Doordat financiële dienstverleners, advocaten, notarissen, accountants én de overheid criminele activiteiten faciliteren. Hetzij door dwang, intimidatie, omkoping of door onwetendheid of opportunisme. Die ondermijning is te bestrijden door de georganiseerde misdaad aan te pakken die eraan ten grondslag ligt, maar ook door naar het functioneren van die bovenwereld zelf te kijken. Door die bewust en weerbaar te maken. Het is interessant om eens te kijken wat de verschillende verkiezingsprogramma’s hierover te melden hebben.

De VVD zet direct de harde lijn in: “Het verdienmodel van drugscriminelen moet onderuit worden gehaald en ondermijnende criminaliteit moet harder en creatiever worden aangepakt“. De rechtsstaat is daarbij niet heilig en zo nodig prevaleert misdaadbestrijding boven rechtsbescherming: “In de strijd tegen georganiseerde misdaad moet de staat zich nog te vaak aan te beperkte regels houden terwijl voor criminelen alles lijkt toegestaan”. De aanpak van de VVD zal volgens het programma bestaan uit repressie, preventie en het onderuit halen van het verdienmodel van drugscriminelen, maar in de 10 punten die bij de aanpak van ondermijning staan genoemd komt preventie niet terug. En de VVD kijkt al helemaal niet in de spiegel om de rol van de bovenwereld aan te pakken.

Het CDA begint de veiligheidsparagraaf met een pleidooi voor een goed functionerende rechtsstaat en hint op de weerbaarheid van burgers en bedrijven. Het stelt een Deltaplan Ondermijning voor. “We versterken de strafrechtketen van politie, justitie en de rechterlijke macht en verbeteren de samenwerking tussen diensten, overheden en bedrijven”. Ook heeft het CDA oog voor preventie en de eerder zo voortvarend wegbezuinigde wijkaanpak: “Door kinderen goed op te voeden, door in het onderwijs alert te zijn op signalen dat kinderen in de problemen zitten of door in de eigen buurt verloedering tegen te gaan”. Klinkt goed, maar waarom hebben we dat de afgelopen regeerperiodes dan niet gezien?

En dan het Forum voor Democratie. Twee van de 104 pagina’s van het programma worden gewijd aan veiligheid en het woord ondermijning wordt niet genoemd. Wel een lijstje met eisen, variërend van minder taakstraffen en meer gevangenisstraffen, strengere straffen, zwaardere straffen, cumulatieve straffen, minimumstraffen en strafbaarstelling van illegaliteit, tot het herinvoeren van grenscontroles en het vervangen van het opportuniteitsbeginsel door het legaliteitsbeginsel. Allemaal maatregelen, waarvan inmiddels wel is gebleken dat ze geen bijdrage leveren aan het terugdringen van criminaliteit. De enige voorgestelde maatregel die enigszins preventief lijkt betreft de modernisering van het drugsbeleid. De lijsttrekker van deze partij maakt zichzelf schuldig aan ondermijning van de rechtsstaat, door in zijn campagne voor te sorteren op oneerlijke verkiezingsuitslagen en een ‘civiel leger’ op te roepen om op verkiezingsdag op te komen draven.

Het afgesplitste smaldeel van FvD, Ja21 – een soort FvD Vrijgemaakt dus – noemt het begrip ondermijning alleen onder de paragraaf Defensie in de context van terrorisme. Voor de aanpak van criminaliteit zet men ook in op zwaarder straffen en niet op preventie. Ja21 wil met de aanpak beginnen in de wijken, maar ook hier weer uitsluitend repressief. Het gevaar van beïnvloeding en infiltratie door omkoping en bedreiging onderkent men wel, maar een oplossing wordt niet aangedragen.

Bij de PVV hetzelfde riedeltje als bij Forum. Daarnaast afschaffen van tbs, zero tolerance en volwassenstrafrecht vanaf 14 jaar. Ondermijning komt in het programma niet voor, wel het voor mij nieuwe begrip ‘asielcriminaliteit’.

De Christen Unie breekt een lans voor de bestrijding van wapenhandel en de aanscherping van wapenvergunningen. Twee heel verschillende zaken die hier op één hoop worden gegooid. Illegale wapenhandel draagt inderdaad bij aan zware criminaliteit, maar sinds de dodelijke schietpartij in Alphen aan den Rijn in 2011 zijn er geen misdrijven gepleegd met wapens die legaal op verlof van gemonitorde burgers stonden. Nederland heeft één van de meest stringente wapenwetgevingen van de wereld. Retoriek voor de bühne dus. De bestrijding van ondermijnende criminaliteit in brede zin heeft de CU wel aardig in beeld: “De onderwereld maakt gebruik van de bovenwereld door o.a. geld wit te wassen en te intimideren. Deze ondermijning willen wij stevig aanpakken via straf- en bestuursrecht. Daarvoor is nodig dat de overheid in al haar geledingen samenwerkt en zorgt voor een sluitende aanpak van bijvoorbeeld criminele motorclubs”. Samenwerking dus, maar hoe dan? En waarom niet daar in de huidige regeerperiode mee begonnen als coalitiepartij?

D’66 wil drugscriminaliteit hard bestrijden, maar eerst een deel legaliseren/reguleren. Daarnaast ambtelijke corruptie bestrijden en aandacht voor preventie. Samenwerking op informatie-uitwisseling en operationeel optreden is volgens D’66 hard nodig voor het tegengaan van georganiseerde criminaliteit. Ook hier weer de vraag waarom ze daar niet eerder mee kwamen?
GroenLinks heeft in dit geval de luxe van het in de oppositie zitten, maar komt wel met heldere en onderbouwde plannen. GL stelt dat de rechtsstaat onder druk staat door een decennialang beleid van denken in ‘efficiency’ en bezuinigingen. GL richt zich enerzijds op preventie door investeringen in jongeren en anderzijds op een harde aanpak van georganiseerde misdaad die zich bezighoudt met drugscriminaliteit, mensenhandel en gedwongen prostitutie. Politie, Openbaar Ministerie, belastingdienst, gemeenten en woningbouwcorporaties werken daarvoor samen in een langjarige aanpak: “We vergroten de (financiële) kennis en slagkracht om de georganiseerde criminaliteit in het hart te treffen: het oppakken van topcriminelen en het afpakken van crimineel geld. De politie krijgt meer capaciteit en kennis om cybercriminaliteit en zaken als oplichting en kinderporno via internet op te sporen”.

De PvdA heeft absoluut de meest doorwrochte visie op het ondermijningsvraagstuk: “Bij ondermijning corrumpeert de onderwereld de bovenwereld. Wie als woningverhuurder, garagehouder, notaris, accountant of vergunningverlener eenmaal de fout begaat om de gevraagde dienst te verlenen, zal vaker de fout in gaan. Voor de beroepsgenoten wordt eerlijke concurrentie tegen zoveel fout geld moeilijk de samenleving raakt vergaand ontwricht”. Helaas ook hier geen aandacht voor corrumperen en intimidatie van de bovenwereld. Wel voor de rol van burgers in het mede bepalen van prioriteiten van politie-inzet in hun wijk. En specifiek aandacht voor de rechtsstaat: “Onze samenleving kan niet functioneren als gelijke gevallen niet gelijk worden behandeld. Het recht van de sterkste mag niet gelden. We versterken de rechtsstaat juist in het belang van mensen met minder macht en minder mazzel”.

Samenvattend zien we dat partijen het vraagstuk van ondermijning verschillend benaderen. Op rechts wordt geschermd met een harde aanpak en zware repressie, coalitiepartners komen met voorstellen die ze vier jaar geleden in het regeerakkoord hadden moeten zetten en op de progressieve flank wordt eigenlijk het meest gedacht in de lijn van wetenschappelijke inzichten en publicaties. Misschien is de wetenschap toch te links….

Waar weinig aandacht voor is, is de blik naar binnen. Hoe bescherm je het openbaar bestuur en de bovenwereld in het algemeen voor ongewenste invloeden vanuit de onderwereld. Waar is de aandacht hiervoor bij het selecteren van kandidaten voor kieslijsten? En investeren in wijken, in jongerenwerk, in sociale cohesie zou prioriteit 1 moeten hebben om burgers zelfredzaam te maken, het vertrouwen in de overheid te herstellen en samen tegen ondermijning op te trekken. Dat besef ontbreekt bij de meeste – vooral rechtse – partijen.

Ook wordt het tijd om het doorgeslagen marktdenken nu echt vaarwel te zeggen, ten faveure van een sterke overheid die haar burgers kan beschermen. Die duidelijk is en doet waarvoor ze is aangesteld. De Corona-crisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt waar dat New Public Management denken in de gezondheidszorg toe heeft geleid. “Alles is efficiënt gemaakt, het systeem heeft geen vet meer op de botten”. En dan waren er nog de ggd’en, die de infrastructuur van publieke gezondheid vormen. Omdat elke ggd valt onder een ‘veiligheidsregio’ worden ze betaald uit het budget van de gemeenten in die regio. Omdat die gemeenten steeds meer rijkstaken op hun bordje kregen, zijn veel ggd’en enorm uitgekleed. Bezuinigen en decentraliseren als exponenten van NPM werken lang niet altijd goed door in publieke taken. Dat geldt voor de gezondheidszorg, maar ook voor veiligheid.