Verkiezingsblog #2: Migratiestandpunten schuiven op naar uiterste politieke spectrum

Na een bewogen 2020 maken politieke partijen zich op voor de Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart 2021. Mijn aandacht gaat uit naar de belangrijkste aan migratie gerelateerde standpunten van partijen die nu reeds in de Tweede Kamer zetelen.

Opvang in de regio
Een veel gehoorde oplossing voor de migratiekwestie is ‘opvang in de regio’, oftewel opvang in de regio van de plek die wordt ontvlucht. Denk bijvoorbeeld aan de buurlanden van Syrië. Dat komt terug in de programma’s van CU, D66, Denk, FvD, PvdA, Partij voor de Dieren, SP en VVD. Maar uit de partijprogramma’s blijkt dat de partijen daar anders invulling aan willen geven. Gaat het bijvoorbeeld enkel om noodhulp, waar Partij van de Dieren het over heeft, of om opvang in vluchtelingenkampen, zoals CU voorhoudt, of om duurzame integratie in het land in de regio? Verloopt de financiering via lokale ngo’s, naar het voorstel van PvdA, of via Nederlandse ontwikkelingsorganisaties, zoals CU voorstelt, of via de overheid van het land in de regio, zoals in de huidige praktijk vaak het geval is? En om welke landen gaat het eigenlijk? Wat de verkiezingsuitslag ook wordt, er zal ongetwijfeld discussie plaatsvinden over wat ‘opvang in de regio’ precies inhoudt. Dan zal moeten blijken of het werkelijk het reddingsmiddel is zoals dat zo vaak wordt voorgesteld.

Hervestiging
In het verlengde van de ‘opvang in de regio’, wordt door verschillende partijen het belang van hervestiging aangehaald. Hervestiging is het overbrengen van een vluchteling vanuit een derde land naar bijvoorbeeld Nederland, na selectie door UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie. Deze selectie vindt meestal plaats op basis van kwetsbaarheid. Eenmaal aangekomen in Nederland krijgt de vluchteling een asielvergunning. Op dit moment worden jaarlijks ongeveer 500 mensen hervestigd naar Nederland.

CU, D66, GroenLinks en PvdA willen dat Nederland meer bijdraagt aan hervestiging. D66 noemt als enige een concreet cijfer en wil de hervestiging naar Nederland opschalen tot 5000 mensen per jaar. Daartegenover staan VVD en FvD. Het VVD-programma vermeldt hervestiging wel, maar dat ‘gebeurt pas wanneer de instroom in Nederland nagenoeg tot nul is gedaald.’ Naar mijn idee is dat met sint-juttemis, gezien de huidige instroom van asielzoekers. Bovendien ziet VVD, net zoals FvD, hervestiging als een tijdelijke oplossing: na 3 jaar in Nederland keert betrokkene terug naar een derde land of het land van herkomst. VVD noch FvD verduidelijken wat ze daarmee willen bereiken. Een duurzame oplossing is het alleszins niet, terwijl dat juist het doel is van hervestiging.

Gemeenschappelijk Europees asielsysteem
Nu het Nederlandse asielbeleid is ingebed in het gemeenschappelijk Europees asielsysteem, besteden bijna alle partijen hier aandacht aan. CDA, CU, D66, PvdA, VVD en 50PLUS zetten sterk in op Europese samenwerking en controle van migratie aan de buitengrenzen van de EU. Dat is geen verrassing nu het in lijn is met het in 2020 bekendgemaakte migratie- en asielpact van de Europese Commissie. Zo hamert VVD op het belang van Frontex, de Europese kust- en grenswacht. Ook CDA benadrukt dat opvang en een primaire beoordeling van asielverzoeken aan de buitengrenzen moeten plaatsvinden. PvdA plaatst wel de kanttekening dat ‘mensonterende kampen aan de buitengrenzen van de EU’, zoals Moria, moeten worden voorkomen.

Een sterker anti-EU sentiment in migratiestandpunten is waar te nemen bij Partij voor de Dieren en PVV, die terug willen naar een Nederlands asielbeleid. Als het echter gaat om het tegenhouden van migranten die Nederland of zelfs Europa zouden kunnen bereiken, ziet Partij voor de Dieren wel wat in de Europese samenwerking. Bij eventuele regeringsdeelname zou die inconsistentie – het asielbeleid terugbrengen naar het nationale niveau, maar ook méér EU bij afschrikkende c.q. werende maatregelen – de anti-Europese partijen wel eens parten kunnen gaan spelen.

Asielprocedure
Wat betreft de nationale asielprocedure zijn de lange wachttijden waarmee de Immigratie- en naturalisatiedienst (IND) kampt een terugkerend thema, resulterend in een te lange asielprocedure. D66, Denk, GroenLinks, PvdA en SGP stellen voor meer budget vrij te maken voor de asielketen, met name de IND. Ook CU wil de lengte van de asielprocedure verkorten, maar gaat niet in op de vraag hoe. VVD rept met geen woord over de lengte van de asielprocedure, maar stelt wel voor de rechtsbijstand in de asielprocedure te hervormen, net zoals SGP. Vanzelfsprekend is dat ten nadele van de advocaat en diens cliënt, maar wellicht komt dat ook de duur van de procedure in haar geheel niet ten goede. Bij het wegvallen van rechtsbijstand tijdens de asielprocedure, valt immers te verwachten dat de kwaliteit van de beslissingen achteruitgaan, waardoor de beroepsprocedures langer duren en/of vaker gegrond zullen worden verklaard, aldus de Commissie van Zwol in 2019. Tegenover VVD staan GroenLinks en PvdA die de rechtsbijstand vanaf het begin van de asielprocedure willen waarborgen.

Wat betreft de toegang tot de nationale asielprocedure, vindt VVD dat asielzoekers die de procedure aan de EU-buitengrens hebben ‘ontdoken’ geen asielverzoek mogen indienen in Nederland. Ook is VVD van mening dat een opvolgend asielverzoek enkel mogelijk mag zijn als de toestand in het land van herkomst is veranderd, en dus niet meer als de asielzoeker bijvoorbeeld in Nederland is bekeerd en daardoor gevaar zou lopen bij terugkeer. Het volledig wegnemen van de mogelijkheid om een (opvolgend) asielverzoek in te dienen, waarin asielzoekers duidelijk kunnen maken waarom ze gevaar lopen bij terugkeer, is echter strijdig met het door het EU-Handvest geborgde recht op asiel en staat op gespannen voet met het beginsel van non-refoulement in het EVRM, EU- en internationaal recht.

Ook op andere punten is het VVD-programma op zijn zachtst gezegd controversieel. Zo ook wat betreft het taalgebruik over migratie. Zinsneden als ‘verdubbelde Afrikaanse bevolking’, ‘een voortdurende aanwezigheid van Islamitisch radicalisme’ en ‘forse maatschappelijke onrust’ komen op mij over als een hondenfluitje: de impliciete lading van xenofobie kan altijd worden ontkend, maar hiermee lijkt de VVD wel de extreemrechtse kiezer te willen verleiden. Ook in de concrete standpunten schurkt de VVD soms aan tegen het partijprogramma van PVV, dat onder meer inzet op de ‘de-islamisering’ van Nederland. Een voorbeeld van zo een standpunt is het sluiten van de Nederlandse grenzen. Nog afgezien van de politieke haalbaarheid en economische wenselijkheid daarvan, is het permanent sluiten van de Nederlandse grenzen juridisch niet mogelijk zolang Nederland onderdeel uitmaakt van de Europese Unie. Dit klinkt als een uitspraak voor de bühne die niet daadwerkelijk uitgevoerd zal worden.

Arbeidsmigratie
Hoewel asiel het leeuwendeel van de migratiestandpunten uitmaakt, wijden partijen als D66 en PvdA ook een aanzienlijk deel van hun programma aan arbeidsmigratie. D66 en Denk zien arbeidsmigratie als een manier om tegemoet te komen aan de vergrijzing. Ook GroenLinks ziet de meerwaarde in van arbeidsmigratie voor zover die is afgestemd op de tekorten op de Nederlandse arbeidsmarkt. CU is met D66 voorstander van het uitbreiden van het Europese systeem voor kennismigranten (Blue Card). Zowel CDA, CU, D66, GroenLinks als PvdA benadrukken het belang van het tegengaan van misbruik van arbeidsmigranten. Met name PvdA heeft daar concrete voorstellen voor, waaronder een Europees minimumloon. Enkel SP stelt zich expliciet terughoudend op waar het gaat over het toelaten van arbeidsmigranten tot Nederland. De programma’s van VVD, Partij voor de Dieren, PVV en 50PLUS bevatten geen standpunten over andere migratievormen dan asiel.

Uitgeprocedeerde asielzoekers
Aan de achterkant van de procedure rijst de vraag wat de positie is van uitgeprocedeerde asielzoekers en andere mensen die geen verblijfsvergunning hebben. Illegaal verblijf is momenteel strafbaar gesteld voor zover dat in strijd is met een ongewenstverklaring of inreisverbod. VVD ziet die strafbaarstelling graag uitgebreid tot andere vormen van verblijf zonder vergunning, terwijl een in 2013 daartoe ingediend wetsvoorstel werd ingetrokken. Hoe haalbaar dat is, is nog maar de vraag. Met uitzondering van FvD en PVV is immers geen enkele andere partij nog voorstander van zo een uitbreiding. D66 en Denk spreken zich zelfs expliciet uit tegen de strafbaarstelling van illegaal verblijf.

In het verlengde van een langlopende discussie over de vraag of gemeenten opvang moeten dan wel mogen verlenen aan vreemdelingen zonder verblijfsvergunning, is de zogenoemde bed-bad-broodregeling een terugkerend thema in de verkiezingsprogramma’s. VVD is tegenstander van gemeentelijke opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers, net zoals FvD. CU en D66 zijn juist voorstander van de bed-bad-broodvoorzieningen. In de oppositie zijn Denk, GroenLinks, Partij voor de Dieren en SP ook voorstander van zulke gemeentelijke opvangprogramma’s. Opnieuw valt het op dat de genoemde regeringspartijen lijnrecht tegenover elkaar staan, terwijl hun regeringspartner CDA zich in stilzwijgen hult.

Geen verderzetting huidig migratiebeleid in nieuw kabinet
Misschien wel het meest frappante aan de verkiezingsprogramma’s is dat de migratiestandpunten van de huidige regeringspartijen zich bevinden op de uitersten van het politieke spectrum. De centrumpartijen zoeken aansluiting bij standpunten van flankpartijen in een poging ook degenen die daarop stemmen te bereiken. Ongeacht de verkiezingsuitslag lijkt het mij onwaarschijnlijk dat het migratiebeleid van het kabinet in 2021-2025 een verlengstuk zal worden van dat van Rutte III. Blijkbaar zit niemand daarop te wachten. Hoe het migratiebeleid er wel uit zal zien, valt af te wachten.