De burger als prooi van Big Tech: een rol voor de overheid?

Big Techbedrijven (denk aan: Apple, Facebook, Amazon, Google, Microsoft, etc.) zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven. Op het moment dat mijn werkdag start, heb ik mijn Facebook al gecheckt, een muziekje aangezet via de Google Nest Hub en ben ik ingelogd op mijn MacBook Air in de Microsoft Office omgeving van mijn werkgever. Dit voorbeeld illustreert hoe diep Big Tech-bedrijven ingrijpen in ons leven. Zo diep dat we eigenlijk niet (meer) zonder deze bedrijven kunnen. Zowel burgers, bedrijven en overheden zijn afhankelijk van Big Tech. Dat brengt een nieuwe soort vorm van grootmacht met zich. De vraag is of bestaande (inter)nationale en/of Europese regelgeving tegenwicht kan bieden aan deze grootmachten, zodat de rechten van burgers gewaarborgd blijven.

Doordat de maatschappij in grote mate afhankelijk is van Big Tech komen de rechten van burgers onder druk te staan. Denk aan: het recht op privacy, het recht op vrijheid van meningsuiting, etc. Big Techbedrijven zijn immers zo machtig dat zij regels makkelijk naar hun hand kunnen zetten en ook langs zich neer kunnen leggen. Zij hebben hiervoor de financiële middelen en expertise. Daarnaast wordt er druk voor hen gelobbyd.

De rechten van burgers komen op verschillende manieren onder druk te staan. Enerzijds wanneer de burger de diensten van Big Tech in zijn privésfeer voor persoonlijke doeleinden gebruikt. Anderzijds wanneer de overheid gebruik maakt van Big Tech bij het aanbieden van (online) publieke diensten aan burgers. De burger heeft in dit laatste geval geen keuze. Sterker nog: het is de vraag of de burger er bewust van is dat de overheid bij het aanbieden van publieke diensten gebruik maakt van Big Tech.

Bij het aanbieden van online overheidsdiensten dienen de rechten van burgers te worden gewaarborgd, maar het is de vraag hoe de overheid burgers kan beschermen, terwijl zij zelf afhankelijk is van Big Tech. Zeker gezien het feit dat de politieke verhoudingen in de wereld op scherp zijn komen te staan door de oorlog in Oekraïne, is het zeer onwenselijk dat overheden afhankelijk zijn van Amerikaanse Big Tech bedrijven. Verder dient de overheid meer aandacht te hebben voor kwetsbare burgers die digitaal minder goed zijn onderlegd en derhalve minder goed, of niet in staat zijn om zelf gebruik te maken van digitale overheidsdiensten. Denk aan: senioren en laaggeletterden. Door de digitalisering worden zij steeds meer uitgesloten van de samenleving en door de toenemende afhankelijkheid van Big Tech zal voor hen de afstand tot de samenleving steeds groter worden. Offline alternatieven zijn in mindere mate beschikbaar en worden steeds minder toegankelijk.

Hoe kunnen burgers beter beschermd worden tegen Big Tech? Wat kan de overheid doen, of juist beter niet-doen? Er is geen makkelijk antwoord op deze vragen. In ieder geval dient de afhankelijkheid van Big Tech te worden ingeperkt. De Europese wetgever heeft hiertoe diverse wetgeving ontwikkeld, maar de vraag is of dit voldoende is. Verder kan er gedacht worden aan het creëren van meer bewustzijn bij burgers zelf over waar Big Tech toe in staat is. Burgers dienen er bedacht op te zijn dat alle informatie die zij over zichzelf geven, ook tegen hen kan worden gebruikt. De overheid zou in ieder geval kunnen werken aan de gebruiksvriendelijkheid van digitale overheidsdiensten; in dat kader kan de overheid wellicht ook leren van Big Tech. Daarnaast is het van belang dat de overheid offline alternatieven blijft faciliteren voor (kwetsbare) burgers. Indien de burger gebruik maakt van diensten van Big Tech in zijn privésfeer, zou de macht van Big Tech wellicht ook kunnen worden begrensd door het aannemen van een bijzondere zorgplicht voor Big Tech bedrijven jegens hun gebruikers.