Artikel 68 - Inlichtingenplicht bewindslieden

Historische ontwikkeling en actuele betekenis

Bij de grondwetsherziening van 1848 werd voor de eerste keer een voorschrift opgenomen over de inlichtingenplicht van bewindslieden aan het parlement. In de periode voor 1848 was het geven van inlichtingen aan het parlement voorbehouden aan de Koning, die dat per koninklijk besluit deed. In (koninklijke) besluiten van 1820 en 1830 werden regelingen getroffen met betrekking tot het doen van mededelingen over wetsontwerpen aan de beide Kamers der Staten-Generaal. In een besluit van 17 maart 1841 werd hoofden van departementen opgedragen inlichtingen te verstrekken die door de beide Kamers noodzakelijk werden geacht voor het onderzoek van de geloofsbrieven van nieuwe leden. Pas in 1848 werd de algemene inlichtingenplicht grondwettelijk verankerd. Het huidige artikel 68 is een uitvloeisel van de grondwetsherziening van 1987.¹ Kamerstukken II 1984/85, 19014 (R 1284).

Nauw verbonden met de inlichtingenplicht is het vragenrecht van leden van de Kamer, dat geregeld is in de reglementen van orde van beide Kamers. Aanvankelijk stelde de regering voor om een onderscheid tussen beide rechten te maken, maar na kritiek vanuit de Tweede Kamer kwam zij op haar standpunt terug.² Kamerstukken II 1984/85, 19014 (R 1284), A-C, p. 5. De Kamer amendeerde de voorgestelde tekst van artikel 68 in die zin dat de inlichtingenplicht nu onverkort ook van toepassing werd verklaard op inlichtingen die door een individueel Kamerlid of een minderheid van de Kamer worden gevergd.³ Kamerstukken II 1984/85, 14225 (R 1051) nr. 13 (Nng, IIIa, p. 331), amendement en Handelingen II 1979/80, p. 2090 en 2722 (Nng, IIIb, p. 106 en 134, debat).

De inlichtingenplicht van bewindslieden aan leden van de beide Kamers vloeit voort uit de verantwoordingsplicht van artikel 42, tweede lid, Grondwet. Deze plicht is een van de hoekstenen van onze parlementaire democratie.⁴ Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 12, p. 1 (Nng IIIa, p. 324). De inlichtingenplicht is in 1848 ingevoerd tegelijk met de politieke ministeriële verantwoordelijkheid. De informatieplicht is het middel bij uitstek om de ministeriële verantwoordelijkheid te laten functioneren. Zonder informatie van ministers en staatssecretarissen kan het parlement, en een Kamerlid, zijn taak niet naar behoren vervullen. Het inlichtingenrecht wordt onmisbaar geacht voor de controlefunctie van het parlement: het kan zijn belangrijkste controlerende functie niet uitvoeren indien het niet over de daarvoor noodzakelijk informatie beschikt.⁵ Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051) nr. 7, p. 2 (Nng IIa, p. 303). Op dezelfde wijze is de inlichtingenplicht een basisvoorwaarde voor een goede vervulling van de medewetgevende taak van het parlement. Dit alles verklaart tevens waarom het parlement alert is op het geven van onvolledige, onjuiste dan wel niet-tijdige informatie door bewindspersonen aan het parlement. Dat bleek nog weer eens bij de discussie naar aanleiding van de enquête betreffende het Fyra-project in 2015, de discussie met de regering over de feiten rond de zogenoemde Teeven-deal in 2015-2017 en de kwestie rond de bombardementen in en rond Hawija in Irak in 2020. De minister van Defensie liet zien dat er sprake van een chronisch tekort aan informatie aan de Staten-Generaal in deze gevoelige kwestie.⁶ Kamerstukken II 2010/20, 27925, nr. 678; Aanhangsel Handelingen II 2019/20, 687, 844 en 916. In deze drie kwesties werd de Staten-Generaal onjuist, onvolledig en/of niet tijdig geïnformeerd door de regering. Daardoor kon het parlement zijn controlerende taak onvoldoende, althans niet volledig uitoefenen. Onjuiste en onvolledige informatieverstrekking door de regering aan het parlement, wordt, terecht, in Den Haag beschouwd als een politieke doodzonde.⁷ Zie Stenogram Tweede Kamer van 17 december 2015,nr. 2015D50427; Debat over het rapport van de commissie-Oosting (www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/12/09/rapport-oosting). Overigens was in 2003 al in de kwestie Mink K. de vraag aan de orde of de minister van Justitie deals tussen het Openbaar Ministerie en een informant voor het parlement geheim kan houden. Volgens de Hoge Raad is dat het geval, waarbij het rechtscollege tevens grote waarde hechtte aan de betekenis van artikel 68 Grondwet.⁸ HR 28 maart 2003, ECLI:NL:HR:2003:AE5149 en S. Munneke, Inlichtingenplichten en verschoningsgronden in het staatsrecht (diss. Groningen), Deventer: Kluwer 2006, hfdst. 3. Een ‘oplossing’ op korte termijn kan zijn de Kamer vertrouwelijk te informeren over dit soort gevoelige kwesties. Nadeel is wel dat het parlement met de informatie vervolgens niets kan doen. Terughoudendheid met het geven van vertrouwelijke informatie van de regering aan de Kamer is dus wijs.

Inlichtingenplicht van bewindspersonen ⁹ Zie ook de notitie van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, van 21 januari 2002, Kamerstukken II 2001/02, 28362, nr. 2.

De in artikel 68 neergelegde inlichtingenplicht is als passief te karakteriseren, nu zij betrekking heeft op inlichtingen waarom door één of meer Kamerleden is verzocht. De regering onderscheidde bij de grondwetsherziening van 1983 vier verschillende wijzen waarop aan een bewindspersoon inlichtingen kunnen worden gevraagd: het stellen van schriftelijke vragen, het stellen van mondelinge vragen, het stellen van vragen bij een door de Kamer aan de orde gesteld onderwerp en het stellen van vragen over een onderwerp dat vreemd is aan de orde van de dag (de zogenoemde interpellatie). Over het vragenrecht en het recht van interpellatie zijn regels in de reglementen van orde van de beide Kamers neergelegd.

Naast de passieve inlichtingenplicht heeft de grondwetgever een actieve verplichting tot het verstrekken van informatie aanvaard. Volgens de regering vloeit uit ons democratisch stelsel voort dat ministers de plicht hebben om uit eigen beweging gegevens aan het parlement te verstrekken als dit wenselijk is in het belang van een goede en democratische bestuursvoering.¹⁰ Kamerstukken II 1985/86, 19014, nr. 5, p. 6. Zij wees er daarbij op dat bij vele gelegenheden zeer veel informatie aan het parlement pleegt te worden verschaft. Het belang van een goede en democratische bestuursvoering, daarbij inbegrepen dat binnen overheidsorganen in het kader van de beleidsvoorbereiding vrijelijk intern beraad moet kunnen worden gepleegd, noopt volgens de regering echter ook tot een zekere selectie bij het verstrekken van gegevens.

De inlichtingenplicht is volgens de regering individueel van aard aangezien in artikel 68 uitdrukkelijk wordt gesproken over de ministers en de staatssecretarissen en niet over het collectief van ministers en staatssecretarissen.¹¹ Handelingen I 1985/86, p. 939. Zij blijven ter zake van hun inlichtingenplicht individueel verantwoordelijk ten opzichte van de Staten-Generaal.

Inhoud en reikwijdte van de inlichtingenplicht

Naast de hierboven genoemde passieve inlichtingenplicht bestaat er dus ook een actieve plicht tot het verstrekken van inlichtingen. Uit ons democratisch bestel vloeit voort dat ministers de plicht hebben uit eigen beweging gegevens aan het parlement over te leggen indien dat wenselijk is in het belang van een goede en democratische besluitvorming.¹² Kamerstukken II 1985/86, 19014, nr. 5, p. 6. De regering wees er hierbij op dat bij veel gelegenheden zeer veel informatie aan het parlement pleegt te worden verschaft. Daarbij kan volgens de regering wel een zekere selectie worden toegepast mede gelet op de aan de regering toekomende ruimte om vrijelijk en breed tot besluitvorming te komen na intern beraad. De inlichtingenplicht is van individuele aard volgens de regering omdat in artikel 68 uitdrukkelijk gesproken wordt van minister en staatssecretarissen en niet van een collectief van minister en staatssecretarissen.¹³ Handelingen I 1985/86, p. 939. Dat neemt niet weg dat bewindslieden vanuit het oogpunt van zorgvuldige besluitvorming in veel gevallen een beroep op het verschoningsrecht (zie hieronder par. 3) eerst afstemmen met de collega’s in de ministerraad. Deze afstemming leidt er echter niet toe dat de inlichtingenplicht een collectief karakter draagt.¹⁴ Kamerstukken II 1985/86, 19014 (R 1284), nr. 7, p. 1.

Hoe ver strekt de inlichtingenplicht zich uit? Een eerste grens is aangegeven in artikel 68: is de verschonings- of weigeringsgrond ‘strijd met het belang van de staat’ van toepassing, dan geldt er geen verplichting tot het verstrekken van verlangde inlichtingen. Hierop wordt in de volgende paragraaf verder ingegaan.

Een tweede grens is gelegen in ‘natuurlijke belemmeringen’.¹⁵ Handelingen I 1979/80, p. 1954, 1961 en 1962 (Nng IIIb, p. 107, 45 en 56); Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 12, p. 3 (Nng IIIa, p. 326). Onder dit begrip is een aantal gevallen te brengen waarin de verlangde inlichtingen niet behoeven te worden verstrekt, zonder dat een beroep op het belang van de staat moet worden gedaan. Daarbij gaat het met name om gevallen waarin gevraagde inlichtingen niet voorhanden zijn en het belang van beantwoording van de vraag niet wordt geacht op te wegen tegen de moeite die het verstrekken van de inlichtingen zal kosten, een overleg nog niet is afgerond, of is gevraagd om inlichtingen die binnen een korte termijn aan het parlement zullen worden gezonden. In dit verband wordt ook wel gesproken van praktische redenen of redenen van opportuniteit.¹⁶ Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 12, p. 3 (Nng IIIa, p. 326); Handelingen II 1979/80, p. 1954 (Nng IIIb, p. 45); Kamerstukken II 1985/86, 19014, nr. 5, p. 3.

Dan is er nog een derde grens. Deze is bij de parlementaire behandeling weliswaar aan de orde geweest, maar is door de regering en het parlement niet als zodanig onderkend.¹⁷ Handelingen II 1979/80, p. 2722 (Nng IIIb, p. 134). Het gaat daarbij om een beperking van de reikwijdte van de inlichtingenplicht tot aangelegenheden waarvoor de ministeriële verantwoordelijkheid geldt. Overigens is het mede aan de betrokken Kamer te beoordelen of zich in een concreet geval een dergelijke aangelegenheid voordoet. Deze derde grens hangt direct samen met de grondslag van de inlichtingenplicht. De inlichtingenplicht is gebaseerd op het beginsel van de ministeriële verantwoordelijkheid, zodat haar omvang tot de reikwijdte van dit beginsel is beperkt. Er zijn ruimere opvattingen die de omvang van de inlichtingenplicht koppelen aan een brede interpretatie van artikel 68 Grondwet.¹⁸ Met name C.H.F. Polak, ‘De ministeriële verantwoordelijkheid en verantwoording’, Bestuurswetenschappen 1979, p. 8. Algemene consensus is er over de opvatting dat de ministeriële verantwoordelijkheid die voortvloeit uit artikel 42, tweede lid, Grondwet meer inhoud heeft dan de rechten van het parlement ontleend aan artikel 68 Grondwet.¹⁹ Zo zijn Bovend’Eert en Kummeling van mening dat art. 68 Gw geen rechtsplicht schept voor ministers om de Kamer ook ongevraagde verantwoording te laten afleggen over het gevoerde beleid (P.P.T. Bovend’Eert & H.R.B.M. Kummeling, Het Nederlandse Parlement, 12e druk, Deventer: Kluwer 2017, p. 286-287.

In 2002 verscheen een notitie van de regering over de reikwijdte van dit grondwetsartikel.²⁰ Kamerstukken II 2001/02, 28362, nr. 2, zie ook Kamerstukken II 2015/16, 28362, nr. 8. Ministers zijn ook ongevraagd verplicht om inlichtingen te geven aan het parlement. Daarbij gaf de regering ook aan dat de Kamer zelf overweegt in welke mate zij behoefte heeft aan inlichtingen.

De afgelopen jaren kwam de vraag op in welke mate Kamerleden ambtelijke stukken mogen opvragen in het kader van de inlichtingenplicht van de regering. De regering lijkt sinds de notitie van 2002 een andere opvatting te hebben. In een brief van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uit 2020, wordt aangegeven dat het ‘staand beleid’ is dat de Kamer geen inzicht kan krijgen in stukken die zien op intern (ambtelijk) beraad en dus ook geen onderdeel kunnen zijn van een debat in de Kamer.²¹ Kamerstukken II 2019/20, 28362, nr. 23, p. 2. Dat is een wel heel beperkte opvatting van het inlichtingrecht van het parlement. In feite keert de regering terug naar de opvatting dat persoonlijke beleidsopvattingen vallen onder de weigeringsgrond van de Wob (art. 11).²² Zie hierover ook in kritische zin Paul Bovend’Eert, Wat mag het parlement wel en niet weten? Inlichtingenplicht en parlementaire controle op grond van artikel 68 Gw rondom de toeslagenwet, in Nederlands Juristenblad, 5-3-2021, afl. 9, p. 693. Dat is een standpunt van vóór de grondwetswijziging van 1987. Dit standpunt riep verzet op in de Kamer, culminerend in een motie waarin de regering werd verzocht om ambtelijke notities, zonder persoonlijke beleidsopvattingen, over te leggen aan de Kamer indien dat wenselijk is vanuit de inlichtingenplicht van de regering.²³ Motie Omtzigt (Kamerstukken II 2019/20, 28362, nr. 26. De Raad van State bracht in 2020 een ongevraagd advies uit over de ministeriële verantwoordelijkheid. De Raad bouwt in zijn advies een wel erg klassieke opvatting op van de ministeriële verantwoordelijkheid en de daarmee verbonden inlichtingenplicht.²⁴ Bijlage Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 78 (15 juni 2020). Zo is de Raad onder meer van oordeel dat een minister niet per definitie ambtelijke stukken kan overleggen aan de Kamers. Hij geeft aan dat ambtelijke stukken moeten worden ‘ontdaan van persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren’. De Raad is van oordeel dat er al genoeg stukken naar het parlement worden gestuurd die het zicht op de hoofdlijnen van beleid belemmeren. In een reactie van de regering op dit ongevraagde advies geeft de regering aan in te stemmen met de analyses van de Raad. Daarmee leek er vooralsnog geen oplossing voor het vraagstuk over de reikwijdte van artikel 68.

In januari 2021 verscheen de reactie van de regering op het rapport van de parlementaire ondervragingscommissie inzake de Kinderopvangtoeslag ‘Ongekend Onrecht’.²⁵ Brief regering aan de Tweede Kamer, 15 januari 2021, betreft Kabinetsreactie rapport 'Ongekend onrecht'. De regering lijkt nu plotseling een radicaal ander standpunt in te nemen ten aanzien van de inlichtingenplicht. Zo geeft zij aan voortaan ‘alle relevante departementale beleidsnota’s’ openbaar te maken en de regering ‘kiest radicaal voor ruime informatievoorziening aan de Kamer. Ook stelt de regering in deze brief: ‘het kabinet wil de grond ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ niet langer hanteren als invulling van de weigeringsgrond ‘belang van de staat’ uit artikel 68 Grondwet’.²⁶ Idem, p. 19. Dat is een heel andere uitleg van artikel 68 dan tot op heden is aangehouden. Met Bovend’Eert moet afgewacht worden of deze nieuwe lijn van de regering stand gaat houden in de komende jaren in het verkeer tussen Kamers en kabinet.²⁷ Bovend’Eert a.w. (noot 22), p. 694-695.

Hiernaast kunnen we een bijzondere vorm van vertrouwelijke verstrekking van gegevens onderscheiden. Het betreft dan het verstrekken van bepaalde inlichtingen die met het oog op het belang van de Staat uitsluitend aan de leden van een bepaalde Kamercommissie worden verstrekt (bijvoorbeeld de commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, CIVD). In dit geval blijft controle door de Kamer mogelijk, echter wel op basis van vertrouwelijke informatie.²⁸ Kamerstukken II 2001/02, 28362, nr. 2, p. 6.

In 2007 ontstond een discussie tussen Kamer en regering over de vervanging van de F-16-straaljagers van Defensie. Conclusie was dat mede met het oog op de onderhandelingspositie van de regering, de Kamer vertrouwelijk zou worden geïnformeerd over deze aanschaf.²⁹ Kamerstukken II 2008/09, 26488, nr. 169.

Elke weigering om inlichtingen te verschaffen behoort te worden gemotiveerd.³⁰ Kamerstukken II 1985/86, 19014, nr. 5, p. 3. Regering en parlement waren het erover eens dat bewindspersonen aanvankelijk om praktische redenen of om redenen van opportuniteit gevraagde inlichtingen kunnen weigeren, zonder dat een beroep op de verschoningsgrond ‘strijd met het belang van de Staat’ wordt gedaan. Het komt immers in de praktijk wel eens voor dat een antwoord wordt geweigerd omdat de betrokken minister de gestelde vraag niet ter zake doende vindt, of omdat het belang dat de Kamer bij de inlichting heeft zijns inziens niet opweegt tegen de belangen die bij het geven van het antwoord in geding zijn. Ofschoon regering en parlement zich daarover niet hebben uitgesproken, kan men aannemen dat een bewindspersoon in eerste instantie ook inlichtingen mag weigeren over een aangelegenheid waarvoor geen ministeriële verantwoordelijkheid geldt.

Als een bewindspersoon een door een individueel Kamerlid of door meerdere Kamerleden, bijvoorbeeld een Kamercommissie, verlangde inlichting aanvankelijk niet verstrekt en door het betrokken lid of de betrokken leden vervolgens toch op het verstrekken van de inlichtingen wordt aangedrongen, dient de bewindspersoon zich af te vragen of hij bij zijn standpunt blijft de inlichtingen niet te verschaffen. Daarbij geldt dan het beginsel dat de gevraagde inlichtingen moeten worden verstrekt, tenzij het belang van de Staat zich daartegen verzet. Bij de grondwetsherziening van 1983 waren regering en parlement het erover eens dat er ook in tweede instantie nog praktische redenen zouden kunnen zijn om de gevraagde inlichtingen niet te verschaffen, bijvoorbeeld als kort voor Prinsjesdag zou worden gevraagd om inlichtingen die in de begrotingstoelichting zijn opgenomen.³¹ Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 12, p. 3 (Nng IIIa, p. 326). In gevallen waarin het desbetreffende onderwerp op korte termijn in de Kamer zou worden besproken, zou er bij weigering geen sprake zijn van een inbreuk op het inlichtingenrecht. Ook in tweede instantie mogen verlangde inlichtingen worden geweigerd voor zover ze betrekking hebben op een aangelegenheid die niet valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid.

Strijd met het belang van de Staat

De verschoningsgrond ‘strijd met het belang van de Staat’ brengt allereerst tot uitdrukking dat daarop geen lichtvaardig beroep mag worden gedaan.³² Kamerstukken II 1976/77, 14225 (R 1051), nr. 3, p. 5 (Nng IIIa, p. 286). Het gaat om een belangenafweging: het staatsbelang om de inlichtingen te weigeren, dient zo zwaar te wegen  dat het eveneens zwaarwegende belang de Staten-Generaal te informeren daarvoor niettemin moet wijken. Het weigeren van inlichtingen zal dan ook uitzondering moeten zijn.³³ Kamerstukken II 1976/77, 14225 (R 1051), nr. 4, p. 10 (Nng IIIa, p. 290). In het verkeer tussen regering en parlement moet ‘het belang van de Staat’ als het om inlichtingen gaat uiterst beperkt worden geïnterpreteerd.³⁴ Kamerstukken II 1985/86, 19014 (R 1284), nr. 5, p. 7. De betekenis van de verschoningsgrond bestaat niet in de laatste plaats hierin dat de bewindspersonen erdoor worden genoopt daarop uitdrukkelijk een beroep te doen en voor dit beroep argumenten aan te voeren. In de brief van de regering naar aanleiding van de uitkomsten van de ondervragingscommissie Kindertopvangtoeslag stelt de regering onder meer dat ‘indien een bewindspersoon voornemens is een stuk te weigeren met een beroep op het belang van de staat, zal de centrale juridische directie van het departement een zelfstandig oordeel over dit voornemen uitbrengen aan de minister.³⁵ Brief regering 15 januari 2021, a.w. (noot 25), p. 19 Ook hier zien we dat de regering een veiligheidsklep wenst in te bouwen als het gaat om de uitleg en toepassing van het vage criterium ‘belang van de Staat’.

Het criterium ‘belang van de Staat’ heeft volgens de regering onvermijdelijk een zekere vaagheid. Als voorbeelden van belangen die onder omstandigheden zo zwaarwegend kunnen zijn dat zij als belang van de Staat moeten worden aangemerkt, zijn genoemd de in artikel 10 van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vermelde belangen, met name de eenheid van het regeringsbeleid,  de veiligheid van de Staat, vertrouwelijk aan de overheid medegedeelde bedrijfs- en fabricagegegevens, de betrekkingen van Nederland met andere landen, economische en financiële belangen van de Staat en persoonsgegevens als bedoeld in paragraaf 2 van hoofdstuk 2 van de Wet bescherming persoonsgegevens.³⁶ Kamerstukken II 1976/77, 14225 (R 1051), nr. 4, p. 10 (Nng IIIa, p. 290); Kamerstukken II 1978/79, 14225 (R 1051), nr. 7, p. 6 en 8 (Nng IIIa, p. 307 en 309). Art. 10 Wob (Wet van 31 oktober 1991, Stb. 1991, 703). Van meer actuele betekenis is dat gegevens over lopende of afgesloten strafrechtelijke onderzoeken, waarbij (naast de bescherming van de persoonlijke levenssfeer) het belang van de opsporing en vervolging van strafbare feiten kan zijn betrokken, een grond zijn voor weigering om inlichtingen te verstrekken aan de Kamers.³⁷ Kamerstukken II, 2001-2002, 28 362, nr. 2.

Daarmee is niet gezegd dat het in geding zijn van die belangen te allen tijde grond oplevert om het verstrekken van inlichtingen strijdig te achten met het belang van de staat. In veel gevallen waarin de genoemde belangen in het geding zijn, zal er geen bezwaar tegen bestaan de Kamer vertrouwelijk de gevraagde inlichtingen te verstrekken. Overigens geldt als uitgangspunt dat de inlichtingen in de regel in openbare vorm worden verstrekt.³⁸ Kamerstukken II 1985/86, 19014, nr. 5, p. 3. Als openbare verstrekking niet verantwoord is, dient bij het verschaffen van de gevraagde inlichtingen te worden gezocht naar een modaliteit die zo veel mogelijk recht doet aan het belang het parlement te informeren. Vertrouwelijke overlegging van stukken dan wel vertrouwelijke mondelinge informatieverschaffing aan een Kamercommissie kan een modaliteit zijn. Slechts in uitzonderlijke gevallen zullen zo zwaarwegende belangen in het geding zijn dat het inlichtingenrecht daarvoor moet wijken, en dat de gevraagde inlichtingen zelfs niet vertrouwelijk kunnen worden verstrekt.³⁹ Kamerstukken I 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 57b, p. 2 (Nng, IIIb, p. 225). Zie voorbeeld uit 2000 in een kwestie waarin de Kamer de regering verzocht inzicht te geven in de correspondentie tussen de ministeries van EZ en VWS inzake het dossier tabak, alcohol en geneesmiddelen. De toenmalige minister van VWS legde uitvoerig uit waarom het in haar ogen onwenselijk was de gevraagde informatie aan de Kamer te verstrekken, zonder dat zij zich nadrukkelijk beriep op het belang van de Staat (Kamerstukken II 2000/01, 27437, nr. 3).

Wanneer een bewindspersoon ook in tweede instantie weigert om de verlangde inlichtingen te verstrekken en deze weigering door het betrokken lid of de betrokken leden niet wordt aanvaard, kan het gerezen conflict aan de Kamer als zodanig worden voorgelegd.⁴⁰ Kamerstukken II 1985/86, 19014 (R 1284), nr. 5, p. 2. De Kamer zal uiteindelijk dienen te beoordelen of zij die weigering gerechtvaardigd acht. In dit verband hebben de bewindspersoon en de Kamer een eigen verantwoordelijkheid.⁴¹ Kamerstukken II 1979/80, 14225 (R 1051), nr. 12, p. 5 (Nng, IIIa, p. 328); Kamerstukken II 1985/86, 19014 (R 1284), p. 4. Als de bewindspersoon immers, ook nadat de Kamer blijk heeft gegeven de juistheid van de weigering niet te aanvaarden, de verlangde inlichtingen blijft weigeren, kan dit voor de Kamer aanleiding zijn het vertrouwen in de betrokken bewindspersoon of zelfs in het gehele kabinet op te zeggen. Daarmee is echter niet gezegd dat de Kamer vervolgens wel de beschikking krijgt over de verlangde inlichtingen. Een nieuw aangetreden bewindspersoon of kabinet zal immers weer zelf moeten beoordelen of de gevraagde inlichtingen zullen worden verstrekt.

Tevens is het mogelijk dat internationale verdragsbepalingen of –besluiten – met name kan worden gedacht aan EU-regelgeving – geheimhoudingsplichten bevatten. Afhankelijk van de formulering daarvan, kan het verstrekken van informatie aan het parlement, ook vertrouwelijk, in strijd zijn met de internationale regel. Gezien de gebondenheid van bewindslieden aan het internationale recht, moet het verstrekken van de informatie in dergelijke gevallen in strijd worden geacht met het belang van de Staat.⁴² Zie hierover ook de discussie bij het wetsvoorstel Toezicht op toezicht, Kamerstukken I 1997/98, 24456, C.

De vraag of het inlichtingenrecht van artikel 68 eventueel door tussenkomst van de rechter kan worden afgedwongen door een beroep op basis van de Wob in te stellen, is tijdens de parlementaire behandeling niet aan de orde geweest. In de literatuur heerst de opvatting dat een beroep op de rechter niet past in onze staatsrechtelijke verhoudingen. Zeer wel denkbaar is dat de rechter zich onbevoegd zal verklaren omdat het in een dergelijk geval gaat om een politiek conflict tussen Kamer en regering. Een enkeling verdedigt de opvatting dat het inlichtingenrecht wel via de rechter kan worden afgedwongen.⁴³ A.A.L. Beers, ‘Grondwettelijk inlichtingenrecht van Kamerleden afdwingbaar bij Arob-rechter?’, in: H.A.M. Backx, e.a., Recht doen door wetgeving. Opstellen over wetgevingsvraagstukken aangeboden aan mr. E.M.H. Hirsch Ballin, Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink 1990, p. 377-389. De regering was bij de behandeling van de Wet openbaarheid van bestuur in elk geval van mening dat ‘het belang van een goed geïnformeerde volksvertegenwoordiging immers zwaarder weegt dan het belang van openbaarheid van bestuur jegens de burger’.⁴⁴ Kamerstukken II 1987/88, 19859, nr. 6, p. 12. In de hiervoor aangehaalde notitie uit 2002 en de brief van januari 2021 geeft de regering aan dat de verhouding tussen de inlichtingenplicht van artikel 68 en de Wob zodanig is dat de inlichtingenplicht een zwaardere afweging vereist dan het verlenen van gegevens via de Wob. De rechtspositie van de beide Kamers is immers een andere dan die van een individueel burger aldus de regering.⁴⁵ Kamerstukken II 2001/02 28362, nr. 2, p. 6-7 en Kamerstukken II 1987/88 19859, nr. 6, p. 12.

Daarmee zijn de verhoudingen tussen beide regimes helder aangegeven.