Artikel 139 - Bekendmaking en inwerkingtreding

Bekendmaking

Nu hoofdstuk 8 van de Grondwet niets specifieks regelt, geldt voor grondwetswijzigingen dat zij bekend worden gemaakt volgens de normale wettelijke regels.¹ Nng VIII, p. 9. Art. 88. Bekendmaking geschiedt ingevolge artikel 3 van de Bekendmakingswet door plaatsing in het Staatsblad. De plechtige afkondiging is bij de grondwetsherziening van 1983 afgeschaft.² Zie voor een anekdote: B. de Goede, Aan de hand van de grondwet, Zeist 1965, p. 294296. De plechtige afkondiging geschiedde door voorlezing door de griffier in een openbare zitting van de Hoge Raad, van de gerechtshoven en van de rechtbanken en door voorlezing in elke gemeente vanaf de pui van het gemeentehuis. De regering vond haar uit de tijd³ Nng VIII, p. 9. en het parlement heeft er bij die gelegenheid met geen woord over gerept. Na de bekendmaking van de afzonderlijke wijzigingen, volgt de bekendmaking bedoeld in artikel 141 Grondwet van de tekst van de gehele herziene Grondwet.

Grondwetswijzigingen die betrekking hebben op de grondrechten, het Koningschap, wetgeving, buitenlandse betrekkingen en defensie dienen bij rijkswet te geschieden (art. 5, derde lid, en art. 11 Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden). In die gevallen dient de bekendmaking te geschieden op de wijze die in artikel 22 van het Statuut is voorgeschreven.⁴ Art. 22 van het Statuut spreekt van ‘afkondiging’. Het betreft verouderde terminologie; bedoeld wordt bekendmaking.

Inwerkingtreding

Tot 1983 kende de Grondwet geen regeling betreffende inwerkingtreding van herziene bepalingen. De Wet algemene bepalingen bepaalde slechts dat wetten terstond werken, nadat hun afkondiging in alle delen van het Koninkrijk bekend kon zijn. Dit werd geacht het geval te zijn op de twintigste dag na dagtekening van het Staatsblad. Voorheen was omstreden wanneer precies veranderingen in de Grondwet in werking traden. Gebeurde dat onmiddellijk bij hun plechtige afkondiging, of gold de twintigdagentermijn? Dit probleem werd omzeild door wijzigingswetten twintig dagen vóór de plechtige afkondiging in het Staatsblad te publiceren. Het huidige artikel 139 hakt de knoop door. Grondwetswijzigingen treden terstond in werking nadat zij zijn bekendgemaakt. De inwerkingtreding is dus niet afhankelijk van de bekendmaking van de gehele Grondwet ingevolge artikel 141 Grondwet.

Wat betekent ‘terstond’? Anders dan de plechtige afkondiging kent de uitgifte van het Staatsblad alleen een datum, geen bepaald tijdstip. Verdedigd is daarom dat de inwerkingtreding terstond na de datum van bekendmaking plaatsvindt, dat wil zeggen met ingang van de dag na de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin zij zijn geplaatst.⁵ A.K. Koekkoek, ‘Beantwoording rechtsvraag (145) staatsrecht/strafrecht’, Ars Aequi 1984, p. 169.