Mar-a-Lago en de rechtsstaat

Velen hebben met interesse en afschuw de beelden gezien van de inval van de FBI in een van de woonhuizen van Donald Trump. Een inval en huiszoeking bij een voormalige President van de VS komt niet elke dag voor en dat is maar goed ook. Wat is er aan de hand?

Een President van de VS vervult een publieke functie. Gekozen bestuurders behoren het land te dienen met verstandig beleid dat ten goede komt aan haar inwoners en de samenleving. De President dient de Grondwet (en de wetten) van het land nauwgezet uit te voeren. Essentieel is dat ook een President onder de heerschappij van de (Grond)wet valt. The rule of law in de VS, de democratische rechtsstaat in ons land. Dit betekent dat de President over alle faciliteiten mag beschikken zolang hij in functie is, van de bewoning van het Witte Huis tot en met de Air Force One. Ook alle stukken zijn publiek bezit en dienen aan het einde van de termijn van de President afgestaan te worden aan het Nationaal Archief.

Na een onderzoek van ruim een half jaar, lijkt het erop dat Trump zich niet aan deze wettelijke eis heeft gehouden. Wat allereerst opvalt, is dat de beëdigde verklaring van dit onderzoek van Justitie en FBI ontbreekt. Dat betekent dat wij nog niet weten of en welke aanwijzingen er zijn voor mogelijke overtreding van de wet. Voor zover we nu weten lijkt Trump privé een groot aantal staatsdossiers onder zich te hebben gehouden. Bij de huiszoeking zijn 15 dozen met materiaal in beslag genomen door Justitie (Zie het besluit van het US District Court Southern district of Florida van 8 mei 2022, vooral ook de bijlagen). Daar zitten ook ‘topsecret’ dossiers bij. Het gaat om 33 items, variërend van de gratie van Roger Stone tot met een memo over de President van Frankrijk, Macron. Er is dus een ernstig vermoeden van een strafbaar feit. Daar zijn drie gronden voor: verhulling of verwijdering van federale dossiers; vernietiging of wijziging van federale onderzoeken en het doorgeven van vertrouwelijke defensie-informatie. Het strafrechtelijk zwaarste feit is het betrokken zijn bij de vernietiging van federale onderzoek dossiers. Daarop staat en maximale gevangenisstraf van 20 jaar. Trump zou in dit kader sectie 793 van titel 18 van de U.S. Criminal Code hebben overtreden. Dat is een nogal ingewikkeld artikel, maar de kern is dat er sprake is van een misdrijf indien iemand zaken aangaande nationale veiligheid misbruikt met het risico dat het “could be to the injury of the United States or to the advantage of any foreign nation.” Prima facie moet worden aangenomen dat het hier gaat om informatie over nucleaire wapens.

Dat is nogal wat voor een voormalig President. Het is in de geschiedenis van de VS nog nooit voorgekomen dat een voormalige President op deze wijze door Justitie wordt aangepakt. Bij Richard Nixon lagen de feiten anders: deze corrupte President trad in 1974 ‘vrijwillig’ af vlak voor het einde van een Impeachment procedure én na een vernietigende uitspraak van het Supreme Court waarin het Hof uitmaakte dat de President niet boven de wet staat en geluidsbanden moest afgeven aan de rechter. Unaniem gaf het Hof aan dat de President niet boven de wet staat. In 2020 herhaalde het Supreme Court nogmaals dit standpunt ten aanzien van Donald Trump (met een meerderheid van 7 tegen 2: Rechters Thomas en Alito dissenting). Thomas en Alito waren met de ander zeven wél eens dat een President geen absolute immuniteit heeft, dus boven de wet zou staan.

Trump gaat op zijn gebruikelijke manier tekeer tegen deze inval. Het is allemaal een persoonlijke actie van de onbetrouwbare FBI tegen hem. Het is oplichterij (hoax) en een heksenjacht. De media nemen deze retoriek massaal over. Een reactie van Justitie liet (te) lang op zich wachten. Niet direct werd duidelijk gemaakt dat ook Trump onder de heerschappij van de wet valt en dat het strafbaar is om publieke dossiers die direct verbonden zijn met de publieke functie, privé achter te houden.

Van belang is ook dat Trump onder andere stelt dat ‘Well, I’m retroactively declassifying’ en ‘Whatever I took home had the effect of declassifying them’. Dat is een absurde stellingname. Trump heeft daartoe geen enkele bevoegdheid. Bedenkelijk is ook dat veel Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden zich zonder verder nadenken, schaarden achter Trump zijn opvattingen. Opvallend is dat de leider van de Republikeinen in de Senaat, Mitch McConnell tot op heden zwijgt. De schuld werd door deze lieden naar de FBI geschoven. Dat is ronduit gevaarlijk, omdat deze manier van politiek bedrijven tot directe ondermijning van de rechtsstaat leidt. Dat is overigens precies wat al ruim zes jaar gaande is vanaf de kandidaatsstelling van Trump in juni 2015. Zijn inzet was en is om de democratische rechtsstaat de nek om te draaien en ruimte te maken voor een meer persoonlijk bewind, waarvan hijzelf het stralende middelpunt zal zijn met sterk narcistische trekken. Dat is ook wat zijn autor intellectualis Steve Bannon al jaren predikt. Schrikbarend veel Amerikanen gaan mee in dit soort antidemocratische redeneringen en opvattingen. Dat zien we de laatste jaren overigens meer, denk aan autocraten als Poetin, Xi Jin Ping, Erdogan en Orban.

Het gedrag en de reacties van Trump zijn een soort antithese. Tegen bureaucratie en eindeloze discussies, stelt hij een strak, autocratisch regime voor dat ‘het Volk’ zou dienen. Hij heeft veel ‘gelovigen’ die hem daarin, tot het uiterste blijven volgen. Die zijn vooral te vinden in de uiterst conservatieve hoek van de Amerikaanse samenleving (zij zijn vaak ook bewapend). Deze lieden schuwen geen geweld tegen FBI-agenten. Onderdeel van deze visie is dat Amerika beschikt over onbetrouwbare bureaucraten in Washington DC. Die bureaucratie heeft huns inziens veel te veel macht en dient zo snel mogelijk ontmanteld te worden. Dat wordt omschreven met de wat onheldere aanduiding ‘Deep State’.

Hoe nu verder met deze kwestie, want er lopen naast deze zaak nog zeker zes andere rechtszaken tegen Trump en zijn bedrijf/familie. Allereerst moet snel duidelijk worden of en in welke mate Trump de Spionagewet van 1917 en andere wetten heeft overtreden. Vraag is of de feiten ook moeten leiden tot een rechtszaak. Dat zal de nodige commotie geven, zeker nu Trump zich kandidaat zal stellen voor de presidentsverkiezingen van 2024. Voortgang en afronding van deze en de andere rechtszaken, uiterlijk in het voorjaar van 2024 zouden de rechtsstaat de VS dienen. Wordt vervolgd.