Prinsjesdag 2022: de crisis, de kosten en het wingewest

Het was een boeiende week, die van Prinsjesdag 2022. Een dag na de uitvaart van koningin Elizabeth was het aan Nederland om zich van zijn beste kant te laten zien. Met prinses Amalia in de koets lukte dat aardig, ondanks de protesten met de omgekeerde vlag – hét symbool voor het door de overheid vooruitschuiven van de stikstofproblematiek en andere grote vraagstukken – en het uitjouwen van onze onschendbare Koning. “Landverrader!”

De Algemene Beschouwingen deden vertrouwd aan. Er was de raaskallende praalhans. Iemand was boos omdat het eigen-volk-eerst geen staand kabinetsbeleid zou zijn. “Het is een schande voorzitter, een grote schande!” Oppositiepartijen bestempelden de kabinetsmaatregelen als te weinig en te laat en herhaalden dat in het kwadraat. Ze misten een visie en het gevoel van urgentie. Ook een plattelandspartij vond dat. Vond zij dat daarom moet worden vastgehouden aan het in het regeerakkoord neergelegde vervroegen van de stikstofdoelstellingen naar 2030? Ach, wat maakt het uit, deze worden immers ook niet voor 2035 gehaald.

Wie door de Groningse Heerestraat loopt, kan ook daar rare snijbonen tegenkomen en hetzelfde gemopper vernemen als tijdens de Algemene Beschouwingen. Ons parlement is in meerdere opzichten een aardige afspiegeling van onze samenleving. Met de kloof tussen burger en politiek valt het dus erg mee. Al maakt het “Weg met de overheid! De overheid moet het oplossen!” van boze burgers het voor het kabinet en parlement niet gemakkelijk.

Terecht gingen de Algemene Beschouwingen vooral over het te weinig en te laat. Ze deden denken aan de opmerking van Rutte, alweer lang geleden, aan het adres van Balkenende dat deze de problemen als een sneeuwschuiver voor zich uit schoof. Ook de kabinetten Rutte hebben zelf aan het ontstaan van crises bijgedragen. Uiteraard niet wat betreft de door de oorlog in Oekraïne veroorzaakte energiecrisis en inflatie (een oorlog die op de eerste dag van de Algemene Beschouwingen escaleerde doordat Poetin een mobilisatie afkondigde). Zeker: als gevolg van privatisering – denk aan de in 1995 gestarte MDW-operatie (Marktwerking, Deregulering, Wetgevingskwaliteit) – was de overheid haar greep op de energiebedrijven kwijtgeraakt. Desondanks lukte het de regering om op de valreep in de Troonrede het door oppositiepartijen PvdA en GroenLinks aangereikte idee van een prijsplafond voor energie mee te nemen. Lang niet alle zorgen zijn daarmee verdwenen. Bijvoorbeeld niet voor middenstanders zoals bakker Slagter te Coevorden (met hoge ranking voor kwaliteit), die uit vrees dat zijn bedrijf het einde van het jaar niet haalt reeds in de week van Prinsjesdag 2022 zijn oliebollen bakte. Maar er was ten minste een begin van overheidshulp voor huishoudens bij de beheersing van hun energierekening.

Iedereen is het erover eens dat er op diverse terreinen nog vele ingrijpende maatregelen genomen en ingevuld moeten worden. Sinds WO II zijn de zorgen niet zo groot. De kosten van alle crisispakketten rijzen de pan uit. Vanzelfsprekend viel het oog van de kleine rechtse oppositiepartijen meteen op wingewest Groningen. Zij hadden de steun van Jack van Gelder – “Laten we een keer egoïstisch worden” – en Jesse Frederik, die op de eerste dag van de Algemene beschouwingen in De Correspondent schreef: “Het gas gaat gewoon naar de hoogste bieder en zo zitten wij straks alsnog in de kou. Er is maar een oplossing voor de gascrisis, eentje die nog geld oplevert ook: Gronings gas (waarvan nog 450 mld m3 in de grond zit).” Zijn betoog komt erop neer dat de veiligheidsrisico’s klein zijn en dat de gaswinning op een veilig niveau kan worden gecontinueerd. “Nederland heeft een sleutel tot verlichting van de gascrisis in handen, maar weigert deze in het contact te steken.”

Het Groningse gas heeft ongeveer € 430 mld opgebracht, waarvan een fractie naar Groningen is gegaan. Het wingewest is vol vernielingen achtergelaten (waarbij voor het jaar 2013 sprake lijkt te zijn van staatsvandalisme onder verantwoordelijkheid van minister Kamp). Geruime tijd meer dan 1000 schadeclaims per week. Gedupeerden die vastlopen in procedures. En dan zou men nu de zaaksbeschadiging en het bijbehorende gedoe voor burgers willen voortzetten en intensiveren. Frederik heeft gelijk dat het met de fysieke onveiligheid kan meevallen. Al denkt Staatstoezicht op de Mijnen er anders over en zitten duizenden Groningers nog in een potentieel fysiek onveilige situatie. Bovendien is die fysieke onveiligheid voor de meeste gedupeerden helemaal niet het grootste probleem. Zij kampen vooral met bureaucratische rompslomp en sociale en psychische problematiek. Een jurist zal toevoegen dat het eigendomsrecht en het recht op privéleven niet voor niets door de nationale wet én het EVRM worden beschermd. Maar niet voor iedereen hebben zulke rechten nog waarde.

Frederik erkent: “Nu zijn de fysieke veiligheidsrisico’s natuurlijk niet het enige dat telt.” Nee, maar het gaat daarnaast niet alleen om de door hem gesignaleerde “ongelijkheid in de versterkingsoperatie”. Het is onbestaanbaar dat Frederik een oplossing aanreikt zonder een groot probleem dat aan die oplossing vastzit, de grootschalige schadeveroorzaking, te benoemen. “Je kunt elke Groninger in het aardbevingsgebied een ton geven, en dan blijft er nog steeds zo’n 40 miljard over om huishoudens te compenseren voor hun gestegen gas- en energierekening.” Het gaat niet om elke Groninger, en evenmin alleen om geld. Je hebt bouwvakkers nodig, bouwmaterialen, soms ook hijskranen. Je wilt je monumenten behouden, het aangezicht en karakter van je dorp. Je wilt niet in langdurige, belastende schadeprocedures en hersteltrajecten terechtkomen. Je wilt niet dweilen met de kraan extra open, maar verder met je gewone leven. Er is besloten de gaswinning stop te zetten, waarbij om financiële redenen door ‘Den Haag’ de afschaling van de versterkingsoperatie is doorgezet. Het weer verhogen van de gaswinning zou tot nieuwe versterkingsberekeningen noodzaken, wat voor veel mensen betekent dat ze opnieuw van voren af aan moeten beginnen. Maar waarom zou men het hele verhaal vertellen? Dan wordt het immers te ingewikkeld en genuanceerd en heb je geen aantrekkelijke boodschap meer.

“Het blijft pijnlijk en beschamend dat zoveel mensen en gezinnen in grote problemen zijn gekomen door fouten en nalatigheid van de overheid”, aldus de Troonrede onder verwijzing naar de mijnbouwschadeproblematiek. “Alles is gericht op zo snel mogelijke compensatie en zo snel mogelijk herstel. Helaas kost dat tijd, ondanks de inspanningen van veel mensen en een ruime inzet van middelen.” Dat in de Troonrede geen gewag wordt gemaakt van verhoogde gaswinning wil uiteraard niet zeggen dat de waakvlam van het Groningenveld binnen afzienbare tijd definitief uitgaat. Dat moet ook niet gebeuren. De oorlogssituatie kan verder verslechteren. Het kan kil worden in verzorgingstehuizen. Het kabinet moet voorbereid zijn op eventualiteiten. Maar slechts in geval van werkelijke nood kan het zijn dat het Groningse gas weer als melkkoe in beeld komt. Mocht dat op enig moment onvermijdelijk zijn, dan volstaat compensatiegeld ten behoeve van de treinverbinding Veendam – Gasselternijveenschemond en de verdere verdubbeling van de N33 uiteraard niet.

Op Prinsjesdag 2022 waren omstandigheden die opschaling van de gaswinning uit het Groningenveld rechtvaardigen nog niet aan de orde. Met halve waarheden, wegkijken en bagatelliseren hoeft niet begonnen te worden aan een gesprek over het Groningse gas onder verergerde omstandigheden.